źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/Ukiyo-e#/media/File:The_Great_Wave_off_Kanagawa.jpg
Drzeworyt jest jedną z najstarszych technik drukarskich. Matrycami wykonanymi z drewna dekorowano w starożytności tkaniny. Najstarsze z nich pochodzą aż z VI wieku! Do dnia dzisiejszego na terenie Indii wykonuje się drewniane stemple do dekorowania tkanin. Techniką tą wykonywano w Europie dawne druki ulotne i artystyczne, a także książki, nazywane ksylograficznymi. Na wschodzie już w XIV wieku wykonywano banknoty wykorzystując stemple! Jeżeli chodzi o drewniane stemple i efektywne ich wykorzystanie godne uwagi są tzw. japońskie ukiyo-e - drzeworyty nazwane jako ukazujące "obrazy przepływającego świata". Warto zapoznać się z tym zjawiskiem wykorzystującym skomplikowane pieczęcie drewniane, gdyż ich istota tkwi w filozofii i sztuce wschodniej, ciągle dla nas egzotycznej i mało znanej.
źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/Ukiyo-e#/media/File:Tsutaya_J%C5%ABzabur%C5%8D_seal.jpg
Co to jest drzeworyt?
Drzeworytem nazywa się odbitkę graficzną oraz technikę druku. Obrazy wycinane w klocku drewnianym i odbijane na tkaninie czy papierze znane są już od starożytności! Drewniana matryca z wyciętym wzorem pokrywana była farbą i można było z jej wykorzystaniem wykonać mnóstwo odbitek. Jako materiału na matryce używano drewna z czereśni, jabłoni, gruszy, olchy, lipy lub buka. Większe odbitki wykonywano czasami z kilku połączonych klocków. Początkowo drukowano proste ornamenty w kolorze czarnym, ale szybo technika rozwinęła się i można było drukować z wykorzystaniem wielu matryc i w różnych kolorach. Czasami odbitki kolorowane były ręcznie farbami wodnymi lub temperowymi. W Polsce drzeworyt rozpowszechnił się w XV wieku. Stał się dziedziną charakterystyczną dla wiejskiej kultury. Najstarszy zachowany drzeworyt europejski pochodzi z austriackiego klasztoru Buxhein z 1424 r. Technikę drzeworytniczą wykorzystywali artyści renesansu, min. Albrecht Durer. Modny stał się w wieku XIX szczególnie jako dziedzina ilustracyjna do gazet. W Polsce techniką tą wykonywano ilustracje do popularnego "Tygodnika Ilustrowanego". Niezmiennie pozostawał interesujący dla artystów - np. Emil Nolde, Paul Gauguin, Edvard Mucha, Władysław Skoczylas.
źrodło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Ukiyo-e#/media/File:Ukiyo-e_dsc04680.jpg
Drzeworyt na Wschodzie
Technika drzeworytnicza była bardziej popularna na wschodzie świata niż w jego zachodniej części. Chiny, Korea, Japonia - to państwa, które o wiele wieków wyprzedziły Europę w rozwoju technik graficznych. Już w III wieku p.n.e używano drewnianych elementów jako pieczęci do dekorowania tkanin. W drewnie wycinano elementy symboliczne związane z filozofią Tao. Krokiem milowym w rozwoju druku na Wschodzie miał fakt wynalezienia papieru w ok. 2 poł. I w.p.n.e. Najstarsza na świecie książka z wykorzystaniem drewnianych stempli pochodzi z 868 r. Największy rozwój drzeworytu nastąpił pomiędzy X-XIII wiekiem. Tripitaka (kanon buddyjski) wykonany został z aż 130 tys. drzeworytniczych klocków!
źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/Ukiyo-e#/media/File:Tokaido13_Hara.jpg
Ukiyo-e
Ukiyo-e nazywane jest też połączeniem malarstwa i drzeworytu. Jest charakterystycznym wytworem dla XVII-wiecznej Japonii. Obrazy te były wyrazem społeczności pragnącej rozrywki i powstawały głównie w największych miastach Japonii. Techniką drzeworytniczą z wykorzystaniem matryc jako stempli wykonywano wizerunki Buddy, stosowano ją do druku literatury edukacyjnej, druku pamfletów, reklam teatru kabuka a nawet treści pornograficznych. Japoński drzeworyt barwny stał się tanim sposobem na pozyskiwanie obrazków trafiających na rynek mieszczański. Niektórzy traktowali go jako formę biuletynu dla określonych dzielnic większych miast. Oddzielną grupą społeczną odbiorców ukiyo-e byli samurajowie. Wielkim powodzeniem cieszyły się wizerunki kobiet lekkich obyczajów, czy sceny rodzajowe z życia awangardowych dzielnic miast. Później modne stały się pejzaże, widoki wiosenne prezentujące treści perotyczne oraz elementy fauny i flory. Z powodu tematyki, która była codziennością artystów nazwano te odbitki "obrazami otaczającego świata". Wielkość tych odbitek wahała się od ok. 250x353mm do 297x420mm. Cechą charakterystyczną tych obrazków było także sygnowanie odbitek w lewym górnym rogu. Umieszczano tam herb osoby zamawiającej oraz nazwisko twórcy rysunku. Za pierwszego autora wielobarwnego drzeworytu japońskiego uważa się Harunobu Suzuki, który żył w XVIII wieku. Najbardziej znanymi artystami są Hokusai i Hiroshige Ando.
źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Hiroshige_And%C5%8D#/media/File:Hiroshige_Atake_sous_une_averse_soudaine.jpg
Jak powstawały Ukiyo-e?
- Artysta wykonywał czarno-biały konturowy szkic i zaznaczał na nim nazwy kolorów w jakich kreski miały być drukowane.
- Rytownik naklejał szkic na klocek drewna, przecierał go i na podstawie odbitych linii wykonywał pierwsza matrycę.
- Z wyciętej matrycy-matki stemplowano tyle odbitek ile było potrzebnych klocków do uzyskania poszczególnych kolorów.
- Naklejano odbitki na klocki i po przetarciu wykonywano matryce do drukowania poszczególnych barw zamierzonego rysunku.
- Stemplarń wykonywał główną część drzeworytu poprzez odbijanie poszczególnych kolorów z wykorzystaniem odmiennych matryc.
- Aplikatorzy i barwiarze nakładali ręcznie wybrane, dodatkowe kolory i unikatowe dekoracje (m.in. sproszkowaną macicę perłową! ).
- Na koniec odbitki suszono, a potem rozprowadzano wśród księgarzy i wędrownych sprzedawców.
Istniało wiele odmian Ukiyo-e, np. czarno-białe sumizuri-e, ręcznie kolorowane tan-e, ręcznie kolorowane czerwoną barwą beni-e, obrazki z przewaga różu - benizuri-e, brokatowe odbitki nazwane nishiki-e oraz urushi-e, do którego wykorzystywano czarną farbę drukarską zmieszaną z połyskliwym klejem. Aby wykonać ukiyo-e trzeba było zaangażować do pracy wielu specjalistów: rysownika, snycerza, drukarza, kopistę. W Japonii powstawały nawet specjalistyczne szkoły ukiyo-e.
źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/Ukiyo-e#/media/File:Toshusai_Sharaku-_Otani_Oniji,_1794.jpg